অসম দুহিতা সুধালতা দুৱৰা-উপাসা ভাগৱতী

আজি হাতত তুলি লৈছো “অসম দুহিতা সুধালতা দুয়ৰা” নামৰ বাংলা গ্ৰন্থখন।বঙালী ভাষাত লিখা এই কিতাপখন হাতত লোৱাৰ মূল উদ্দেশ্য নামটো দেখিয়েই চাগৈ সকলোৱে অনুমান কৰিব পাৰিছে।মাজতে এই বিষয়টোৰ ওপৰত বহুজনৰ চিন্তা চৰ্চা দেখিবলৈ পাইছিলো।কিতাপখনৰ কথাও পঢ়িবলৈ পাইছিলো কিন্তু পঢ়িহে থোৱা হ’ল।তাতকৈ বেছি চিন্তাৰ অৱকাশ ঘটা নাছিল।আমাৰ ‘মেদিনী চৌধুৰী’ শীৰ্ষক গ্ৰন্থখনৰ বাবে ‘গতি অসম’ নামৰ সংস্থাৰ লগত জড়িত হৈ পৰিছিলো। তাৰেই সন্দৰ্ভত হঠাতে এই বিষয়ত চিন্তা কৰাৰ সুবিধা লাভ কৰিলো।প্ৰথমে এক ভাবিব নোৱাৰা অৱস্থা।বিশেষ কোনো তথ্য নাই সুধালতা দুৱৰা আৰু বিশেষকৈ সুখলতা দুৱৰা সম্পৰ্কে।ফেচবুকত দুটামান তথ্য নতুনকৈ পাইছিলো যদিও তেখেতৰ ভগ্নী সুখলতা দুৱৰা যি অগ্ৰজা সুধালতাৰ পদচিহ্নৰে আগুৱাই যোৱা মহিলা আছিল তেখেতৰ বিষয়ে তথ্যৰ ভঁৰাল একেবাৰে শূণ্য। দাদা বুক নুকৰ স্বত্বাধিকাৰী বিজিত বৰঠাকুৰে দিয়া ফোন নম্বৰেৰে এই অনুবাদ গ্ৰন্থৰ লেখিকা মন্দিৰা দাস বাইদেউৰ লগত যোগাযোগ কৰি তেখেতৰ নম্ৰ ব্যৱহাৰত অভিভূত হ’লো।দুদিনমান পলম হ’লেও হাতত পৰিল গ্ৰন্থখন।আচৰিত লাগিল বাইদেউৱে গ্ৰন্থখন হাতত পৰাৰ পিছতহে ইয়াৰ মূল্য ল’লে ,আগতে দিব বিচাৰোতেও অগ্ৰাহ্য কৰিছিল।বাইদেউলৈ আন্তৰিক কৃতজ্ঞতা জনালো।

এতিয়া আহো গ্ৰন্থখনৰ কথালৈ।এই গ্ৰন্থখনৰ কথা যিখনৰ মূল ইংৰাজী ভাষাত ৰচনা কৰিছিল বাংলা পণ্ডিত দীনেশ চন্দ্ৰ সেনে আৰু অনুবাদ কৰিছে ডুমডুমা মহাবিদ্যালয়ৰ বাংলা ভাষাৰ প্ৰবক্তা ডঃ মন্দিৰা দাসে। ‘সুধালতা’ নামটো অসমৰ সকলোৰে পৰিচিত কিন্তু সেই এটা প্ৰশ্নতে সীমাবদ্ধ।প্ৰথম অসমীয়া মহিলা স্নাতক কোন এই প্ৰশ্নৰ উত্তৰৰূপেই ই সকলোৰে মাজত পৰিচিত হৈ আছে। তাৰ পিছৰ ইতিহাস অন্ধকাৰত।কোনেও এই মহিলাগৰাকীৰ বিষয়ে জানিবলৈ আগ্ৰহ প্ৰকাশ কৰাৰ কথা জনা নাযায়।এটা নিৰ্দিষ্ট সীমাত সি আৱদ্ধ হৈ থাকিল।কিন্তু এই মহিলাগৰাকীৰ বিষয়ে তেখেতৰ মৃত্যুৰ দুবছৰৰ পিছত ১৯৩০ চনতে শিক্ষাগুৰু সেনদেৱে সুধালতা বৰুৱাৰ পিতৃৰ আব্দাৰ আৰু তথ্যৰ আধাৰত আৰু নিজৰ অভিজ্ঞতাৰে সেই বিৰল প্ৰতিভাৰ আকৰ মৰমৰ ছাত্ৰীগৰাকীৰ বিষয়ে বিষদভাৱে লিখি থৈ যায়। নহ’লে অসমীয়া মহিলাই উচ্চ শিক্ষাৰ দ্বাৰত সোণোৱালী বোল সনা এই মহিলাগৰাকী আৰু তেওঁৰ লগতে সাঙোৰ খাই থকা  একে সন্মানৰ অধিকাৰী ভগ্নী সুখলতা দুৱৰাৰ বিষয়ে মানুহৰ মন অন্ধকাৰাছন্ন হৈয়েই ৰ’লহেঁতেন ।

গ্ৰন্থখনৰ প্ৰথম প্ৰকাশ-জানুৱাৰী,২০২০। এনে এখন গ্ৰন্থ বাংলা ভাষাত অনুবাদ কৰাত কেৱল অসমীয়াসকলেই নহয় বৰ্তমানৰ কলকাতাৰ জনগণো অসমীয়া সমাজলৈ সোণালী কীৰ্তি কঢ়িয়াই অনা এই নাৰীগৰাকীৰ বিষয়ে জ্ঞাত হৈছে লগতে মূল গ্ৰন্থখনৰ প্ৰতিও আকৰ্ষিত হৈছে । মূল গ্ৰন্থখনলৈ যেন এক নতুন পোহৰ ছটিয়াই দিলে। মন্দিৰা দাস বাইদেউৱে এই গ্ৰন্থখনৰ গুৰুত্ব অনুধাৱন কৰিয়েই ইয়াক বাংলালৈ অনুবাদ কৰে।এই গ্ৰন্থখন অসমীয়া ভাষালৈ অন্য এগৰাকী লেখিকা সন্ধ্যা দত্তই অনুবাদ কৰা বুলি জনা যায় তথা এই দুয়োখন গ্ৰন্থ কলকাতাৰ গ্ৰন্থালয়ত সংৰক্ষিত বুলি জানিব পাৰি যদিও আমি এই বিষয়ে অজ্ঞ হৈয়েই আছো।এই গ্ৰন্থখন অসমৰ শিক্ষা জগতৰ মহিলাৰ উত্তৰণৰ এখন দলিল বুলিলেও ভুল কোৱা নহ’ব।

   গ্ৰন্থখনৰ বেটুপাততে উল্লেখ থকা কথাখিনিয়ে সকলোকে এই গ্ৰন্থখনিৰ গুৰুত্ব অনুধাৱন কৰাব। সুধালতা দুৱৰা (১৮৯৬-১৯২৮)  নামটো আজি পাহৰণিৰ গৰ্ভত। কিন্তু প্ৰকৃততে নামটো অসমৰ নাৰী শিক্ষাৰ ইতিহাসত সোণালী আখৰেৰে লিখা উচিত। বিশ্ববিদ্যালয়ৰ ভিতৰতে সৰ্বোচ্চ শিক্ষা লাভ কৰা  তেখেত প্ৰথমগৰাকী অসমীয়া মহিলা আছিল। কলিকতা বিশ্ববিদ্যালয়ৰ পৰা ভাৰতীয় ভাৰ্নাকুলাৰত এম এ আৰু বি-টি ডিগ্ৰী লাভ কৰাৰ পিছত আজীৱন শিক্ষয়িত্ৰী হিচাপে কাম কৰিছিল আৰু পিছলৈ তেতিয়াৰ সংযুক্ত প্ৰদেশ (বৰ্তমান উত্তৰ প্ৰদেশ)ৰ এলাহাবাদৰ ক্ৰছথৱেইট কলেজত অধ্যক্ষ হিচাপে কাম কৰিছিল।সহকৰ্মী আৰু ছাত্ৰ-ছাত্ৰীৰ মাজত তেওঁ অতি জনপ্ৰিয় আছিল। পিছত তেওঁ প্ৰভুত এলাহাবাদ বিশ্ববিদ্যালয়, বেনাৰস হিন্দু বিশ্ববিদ্যালয় আৰু কলিকতা বিশ্ববিদ্যালয়ৰ সৈতে আদালতৰ সদস্য, শৈক্ষিক পৰিষদৰ সদস্য, পাঠ্যপুথি সমিতিৰ সদস্য, প্ৰশ্নকৰ্তা আৰু পৰীক্ষক হিচাপে জড়িত হৈ আছিল। মাত্ৰ ৩২ বছৰতে জীৱন খণ্ডিত হোৱা সুধালতা দুৱাৰাৰ নাম পিছলৈ বিস্মৃতিৰ দিশে ধাৱমান হৈ শেষত ম্লান হৈ পৰিল। বৰ্তমানৰ গ্ৰন্থখনে এই বিস্মৃতিৰ ৰহস্য উন্মোচন কৰাৰ প্ৰয়াস কৰিব বুলি বিশ্বাস প্ৰকাশ কৰিছে।

গ্ৰন্থখনৰ অনুবাদিকা,সুলেখিকা এই গ্ৰন্থৰ ৰচয়িতা ড° মন্দিৰা দাস ডুমডুমা মহাবিদ্যালয় বাংলা ভাষা আৰু সাহিত্যৰ সহযোগী অধ্যাপক আৰু বাংলা বিভাগৰ মুৰব্বী।তেখেতৰ জন্ম ১৯৬৫ চনত তিনিচুকীয়া জিলাৰ মাকুমত।পিতৃ প্ৰয়াত ধীৰেন্দ্ৰচন্দ্ৰ দাস, মাতৃ প্ৰয়াত হেমপ্ৰভা।গুৱাহাটী বিশ্ববিদ্যালয়ৰ পি.এইচ. ডি– বিষয় আছিল-Contribution of Assam to Bengali Literature (1826–1994)। অসম সাহিত্য সভাৰ তিনিচুকীয়া শাখাৰ পৰা নলিনীকান্ত দহোটীয়া স্মৃতি বঁটা ২০০৪ চনত লাভ কৰে।

প্ৰকাশিত গৱেষণা গ্ৰন্থ ‘অসমীয়া ভাষা

সাহিত্য আৰু সংস্কৃতিৰ চৰ্চাত বঙালী’ (২০১২, গুৱাহাটী), ‘ভাষা বিতৰ্ক: বেজবৰুৱা আৰু বংগৰ পণ্ডিত সমাজ’ (২০১৪, ডিব্ৰুগড় বিশ্ববিদ্যালয়)। প্ৰথমগৰাকী উচ্চ শিক্ষিত অসমীয়া নাৰী সুধালতা দুৱাৰাৰ জীৱনী অনুবাদ কৰে,এইখনেই বৰ্তমানৰ গ্ৰন্থখন। কলকাতাৰ আচাৰ্য দীনেশ চন্দ্ৰ সেন গৱেষণা সমিতিৰ পৰা ২০২১ চনৰ আচাৰ্য দীনেশ চন্দ্ৰ সেন সোঁৱৰণী স্বৰ্ণ পদক আৰু ‘দীনেশ ৰবীন্দ্ৰ পত্ৰ’ লাভ কৰে। ডিব্ৰুগড় বিশ্ববিদ্যালয়ৰ পৰা শীঘ্ৰে তেওঁৰ পৰৱৰ্তী গৱেষণামূলক গ্ৰন্থ ‘বাঙালীৰ শংকৰদেৱ চৰ্চা’ প্ৰকাশ পাব। অসম আৰু পশ্চিমবংগ বিভিন্ন সংবাদ-সাময়িক পত্ৰত বাংলা আৰু অসমীয়া ভাষাত বহুতো প্ৰবন্ধ প্ৰকাশ পাইছে। লেখিকাৰ প্ৰতিখন কিতাপৰ বিষয়বস্তু অসমৰ লগত সংপৃক্ত । ইয়াৰদ্বাৰাই বুজা যায় অসমক তেখেতে কিমান ভাল পায়।

এতিয়া আমি গ্ৰন্থখনৰ পাত লুটিয়াই চাওঁ আহকচোন। কালিদাস ৰায়ৰ  সুধালতাৰ স্মৃতিত লিখা এক কবিতাৰে আৰম্ভ হোৱা গ্ৰন্থখনৰ দ্বিতীয়টো পাতত আছে সুধালতা দুৱৰাৰ এক আলোকচিত্ৰ।নগেন শইকীয়াদেৱৰ ভূমিকা সম্বলিত গ্ৰন্থখনৰ আমাৰ হাতত থকা দ্বিতীয় সংস্কৰণৰ বক্তব্যত ডুমডুমা মহাবিদ্যালয়ৰ অধ্যক্ষ ডঃ প্ৰকাশজ্যোতি বৰঠাকুৰে আচাৰ্য দীনেশ চন্দ্ৰ সেন স্মৃতি পদক প্ৰাপ্ত গ্ৰন্থখনৰে ভাৰতবৰ্ষ,অসম,ডুমডুমালৈ সুনাম কঢ়িয়াই অনা লেখিকাগৰাকীলৈ অভিনন্দন জ্ঞাপন কৰিছে।’আগকথা’ নামেৰে এক গুৰুত্বপূৰ্ণ ভূমিকা লিখিছে শ্ৰদ্ধাৰ নগেন শইকীয়াদেৱে।লেখিকাৰ ‘নিবেদন’ত স্পষ্ট হৈ পৰিছে অনুবাদ কৰাৰ মুখ্য উদ্দেশ্য। আচাৰ্য দীনেশ চন্দ্ৰ সেন ৰিচাৰ্ছ ছচাইটিৰ সাধাৰণ সম্পাদিকা দেৱকন্যা সেনৰ শুভেচ্ছা পত্ৰৰ পিছতেই আছে স্বৰ্ণ মেডেল সহিতে স্বৰ্ণপদক প্ৰাপ্ত গ্ৰন্থৰ নাম। সূচীপত্ৰৰ উল্লেখে বুজিব পাৰিব সেই সময়ৰ পণ্ডিত প্ৰবৰ সেনদেৱৰ স্নেহৰ ছাত্ৰী সুধালতাৰ অকাল বিয়োগত তেখেতৰ দৰে এগৰাকী মেধাৱী, তীক্ষ্ণ বুদ্ধিৰ ছাত্ৰীৰ নাম ইতিহাসত অমৰ কৰিবৰ বাবে লিখা ইতিহাস আজিৰ দিনত কিমান গুৰুত্বপূৰ্ণ।

প্রকৃত অসম দুহিতা সুধালতা দুৱৰা,

পূর্বপুৰুষৰ ধাৰা—পৰিয়ালৰ বিখ্যাত লোকসকলৰ বংশ তালিকা,সুধালতাৰ পিতা-মাতা, ভাই-ভনীসকল,সুধালতা,শিক্ষাগত সাফল্য আৰু শিক্ষিকা হিচাবে কাম,সুধালতা সম্পর্কে তেওঁৰ  মাজু বায়েক হেমলতাৰ স্মাৰকলিপি,মিস ডেইজী ডীন – ৰ মন্তব্য,লেখকৰ স্মৃতিকথা। সেইদৰেই আছে ইংৰাজী ভাষাত Obituary Notices,The Late Sudhalata Duara,Loss to the Country in General নামৰ ৰচনা।

পৰিশিষ্টত আমি দেখিবলৈ পাইছো প্রভু পীতাম্বৰ দেৱ গোস্বামীক দিয়া মানপত্র,সুধালতা প্রসঙ্গত সুখলতাৰ স্মাৰকলিপি ।

সংযোজন কৰা হৈছে——–

১/সুধালতা দুৱৰা: আসাম সাহিত্য সভা পত্রিকা

২/স্বর্গীয়া সুধালতা: বৰদাকুমাৰী দত্ত

৩/স্বৰ্গীয়া সুধালতা : কিৰণবালা বৰদলৈ

৪/স্বর্গীয়া সুধালতা: ৰামচন্দ্র দাস

৫/সুধাঞ্জলী: আনন্দচন্দ্র বৰুৱা

৬/স্বর্গীয় সুধালতা দুৱৰা: পূর্ণবালা বৰুৱা

৭/সুধালতা: মলিন চন্দ্ৰ বৰা

সুধালতা সম্পৰ্কীয় বিভিন্নজনৰ লেখা।

সংশোধন ও সংযোজনত গ্রন্থ সম্পর্কে বিশিষ্টজনৰ অভিমত ৰমাকান্ত বৰকাকতিৰ কেইখনমান চিঠি সংযোজিত হৈছে ।

চিত্রসূচীত আছে—

সুধালতা দুৱৰা,বীৰশেচন্দ্র সেন,ৰমাকান্ত বৰকাকতি সপৰিয়ালে ,সুধালতা দুৱৰা,গুঞ্জলতা দুৱৰা(সুধালতাৰ ডাঙৰ বায়েক) ,প্রথম দুই অসমীয়া গ্র্যাজুয়েট মহিলা সুধালতা বহি, সুখলতা থিয় হৈ থকা ফটো,সুখলতা দুৱৰা ,সুধালতা আৰু শান্তিলতাৰ ফটো,সুধালতা আৰু তেওঁৰ সহকর্মী শিক্ষকৰ কেইজনমান ছাত্রীৰ লগত ফটো,সুধাৰট্রুপত গার্লস গাইডসকলে অভিবাদনৰত হৈ থকা ফটো,সুধালতাৰ সৰু ভায়েক মণিলাল দুৱৰা,গাগীদেবী এম. এ. সুধালতাৰ ঘনিষ্ঠ বান্ধৱী,ডেইজী ডীন সুধালতাৰ সহকর্মী আৰু অন্যতম গার্লচ গাইডৰ চিত্ৰ আৰু সৰ্বশেষত আছে বায়েকৰ স্মৰকৰূপে সুধালতাৰ চিঠি যিখনে সুধালতাৰ জীৱনৰ বহুতো দিশ উদঙাই দেখুৱাইছে । ইতিহাসত এই চিঠিখনৰ যথেষ্ট গুৰুত্ব আছে আৰু আছে সৰ্বশেষত সুধালতা দুৱৰা  ছাত্রী নিবাস, নলবাৰীৰ আলোকচিত্ৰ। চিত্রসূচীয়ে সুধালতা দুৱৰাৰ লগতে তেখেতৰ পৰিয়াল বৰ্গ সম্পৰ্কে আমাৰ মনত এক ন-ছবি হিয়াত অংকিত কৰাৰ লগতে সেইসময়ৰ বহুতো কথাই জানিবলৈ সুবিধা কৰি দিছে যি এক বুৰঞ্জীৰ দৰেই হৈ পৰিছে ।

শেষত একে আষাৰত কবলৈ গ’লে মূল ইংৰাজী গ্ৰন্থখন বাংলালৈ অনুবাদ কৰি লেখিকা ডঃ মন্দিৰা দাসে আমাৰ অসমীয়া সমাজক অসমৰ শিক্ষাৰ ক্ষেত্ৰখন উজলাই যোৱা সুধালতা দুৱৰাক নকৈ জানিবলৈ সুযোগ দিলে। স্বৰ্ণপদক প্ৰাপ্ত গ্ৰন্থখন পঢ়িলে ইয়াৰ গুৰুত্ব কিমান সুধীসকলে অধিক বুজিব পাৰিব।